Jakelo Jakelo
360
BLOG

„Dolus Pistorius”

Jakelo Jakelo Prawo Obserwuj temat Obserwuj notkę 7

 

 

 Czy południowoafrykańskie prawo karne wzbogaci się o nową postać zamiaru – „dolus Pistorius”?  To pytanie zadawałem sobie, kiedy Judge Thokozile Matilda Masipa uzasadniając werdykt omawiała stronę podmiotową, czyli winę. Oskarżonym był znany olimpijczyk i paraolimpijczyk Oskar Pistorius. Drugie pytanie, które chyba nie tylko ja zadaję sobie od walentynek 2013r. jest następujące: dlaczego słysząc odgłosy dochodzące z toalety nie zadał prostego pytania: „Honey, it’s you?” a zamiast tego strzelił w zamknięte drzwi?

Było czwartkowe południe kiedy ta 66-letnia kobieta w todze sędziowskiej, a w przeszłości urzędniczka w murzyńskim gettcie, goniec i „tea girl”, przedstawiała uzasadnienie wyroku w sprawie, na której przebieg zwrócone były kamery i mikrofony świata. Kiedyś, jako dziennikarka walczyła z apartheidem, za co spotkały ją represje, podjęła studia prawnicze i została sędzią jako druga black woman w historii południowoafrykańskiego wymiaru sprawiedliwości. Dziś przyszło jej  wydać wyrok w sprawie o pozbawienie życia białolicej blondynki Reevy Steenkamp. Znak czasu.

Musi rozstrzygnąć o wszystkim w tym trudnym, poszlakowym procesie, nie tylko jaki był „dolus” ale czy było „malice aforethought” – składniki tworzące „means Rea”, czyli winę („guilty mind”) w systemie anglosaskim, „uznającym” psychologiczną teorię winy.

Pracy sędziemu południowoafrykańskiemu nie ułatwia tamtejszy system prawny. Prawo cywilne wzorowane jest tam na holenderskim, prawo karne, zarówno materialne, jak i procedura na systemie angielskim. Tylko ławy przysięgłych nie ma, sędzia w sprawie karnej orzeka jednoosobowo. Tak wielkim ciężarem obarczono tak wątłą kobietę – pomyślałem oglądając relacje  z procesu Pistoriusa.

Tamtejsze prawo karne zawiera przestępstwa określone w ustawach oraz „common- law crimes”. „Murder” wśród „fatal offences” należy do przestępstw pozaustawowych, a zatem znamiona tego typu przestępstwa utworzyło common-law. Czym jest „murder” to bardzo trudno zrozumieć polskiemu karniście. Nie jest to „zabójstwo” z polskiego art. 148 kk, ani także kwalifikowany typ zabójstwa. Anglosaskie morderstwo to pozbawienie człowieka życia po przemyśleniu i  ukierunkowaniu działań tak, aby ten cel osiągnąć. To właśnie "premeditation" oraz "predetermination" tworzą „malice aforethought” (w moim tłum.: „zło uprzednio po(prze)myślane”) którego istnienie, czy też brak przychodzi ustalić Judge Thokozile Masipa.

Koncepcja „murder” kształtowała się w prawie anglosaskim przez stulecia i w zasadzie na bazie spraw o pozbawienie życia ukształtowała się definicja winy. Uznacie podsądnego winnym morderstwa implikowało jedyny wymiar kary – karę śmierci, stąd linia obrony w tych sprawach szła w kierunku zakwalifikowania czynu jako „manslaughter”, w przypadku którego zagrożenie tą karą nie istniało. Zadaniem obrony było wykazania braku u oskarżonego „malice aforethought”.  Manslaughter” przedmiotowo niczym nie różni się od „murder” i także może być „umyślne”, z tym że zamiar pozbawienia ofiary życia może wystąpić nagle. Południowoafrykańskie common-law przewiduje dalsze rozróżnienia w pośród fatal offences„Premeditated murder” – zamierzone i zaplanowane to bezprawne zabicie człowieka zagrożone dożywotniego więzienia z możliwością przedterminowego zwolnienia po upływie 25 lat, „common-law murder” zagrożone więzieniem w wymiarze od 15 do 20 lat, a polegające na bezprawnym umyślnym zabiciu człowieka pod wpływem „heat of the moment”, czyli z zamiarem nagłym, przy braku  "malice aforethought" albo nawet z zamiarem ewentualnym. Znane jest tam również nieumyślne spowodowanie śmierci (manslaughter), które charakteryzuje się brakiem zamiaru pozbawienia życia i może obejmować działanie w celu unieszkodliwienia napastnika (ofiary) ale z niedbałością, która  nie przystoi rozsądnemu człowiekowi. Przestępstwo to zagrożone jest karą więzienia do 15 lat, a wyroki najczęściej mieszczą się w przedziale od 7 do 10 lat.  Ile lat spędzi w więzieniu ten były sportowiec, oto pytanie? Co najmniej 25, ponad 15, czy też 7? Odpowiedź na to pytanie da Judge Thokozile Matilda Masipa po ułożenie z materiału dowodowego przypominającego puzzle sensownej całości.

Oddanie strzału w kierunku drzwi do toalety nie musi obejmować działania z premedytacją ukierunkowanego na zabicie człowieka, stwierdziła w czwartkowej części uzasadnienia Justice Thokozile Masipa. Ściślej, stwierdziła, że Pistorius miał zamiar oddania strzału w kierunku drzwi, nie zaś zabicia człowieka, będącego za nimi, a dokładniej, że oskarżenie nie przedstawiło dowodów, że kierował nim zamiar zabójstwa (intention to kill). Justice Masipa odrzuciła także działanie Pistoriusa w zamiarze ewentualnym uznając, że
subiektywnie” nie przewidywał możliwości zabicia człowieka będącego za drzwiami toalety.   Uzasadnienie przedstawione w czwartek odrzucało zatem przypisanie Pistoriusowi popełnienia zarówno „premeditated murder”jak i„common-law murder” i wszystko wskazywało na trzecią z możliwych kwalifikacji – uznanie, że jest on sprawcą manslaughter” .

Zgodnie z przypuszczeniami, w piątek, 12 września br. Judge Thokozile Matilda Masipa ogłosiła wyrok tak kwalifikujący popełnione przez Pistoriusa przestępstwo i wymierzy mu karę więzienia, której okres łącznie uwzględnieniem kar za bezprawne użycie broni palnej trwać może ponad 10 lat.

Wyrok nie jest prawomocny i pierwsze komentarze południowoafrykańskich prawników wskazują, że odrzucenie przez I instancję dolus eventualis, a co za tym idzie morderstwa („common-law murder”) i skazanie Pistoriusa za manslaughter w sądzie apelacyjnym może się nie utrzymać.  

A na pytanie, w jakim zamiarze działał skazany, najbezpieczniej odpowiedzieć: „dolus Pistorius”. I należy pamiętać, że słysząc  dobiegające z zamkniętej toalety odgłosy najbezpieczniej zadać pytanie: „kochanie, czy to ty?” a po uzyskaniu odpowiedzi ustawić się w kolejce. Sięganie w takim przypadku po broń palną mija się z celem. 

Jakelo
O mnie Jakelo

Prawnik

Nowości od blogera

Komentarze

Inne tematy w dziale Polityka