Depresja w gospodarce światowej, która nastąpiła po krachu rynków finansowych w 1929 r., spowodowała długi ośmioletni kryzys światowy i zakończyła się praktycznie dopiero wraz z bodźcem gospodarczym związanym z II Wojną Światową. Ten światowy konflikt, który kosztował życie 60 milionów ludzi, okazał się potężnym czynnikiem wzrostu gospodarczego.
Dzisiejsza sytuacja świata nie jest taka straszna, ale występują pewne paralele nawiązujące do sytuacji z roku 1938. Teraz, jak i wtedy ludzie są już długi czas rozczarowani, a wielu nawet dostrzega beznadziejność swojej sytuacji i czuje zagrożenie swojej przyszłości w sensie ekonomicznym. Takie obawy mogą przynieść poważne skutki.
Być może niezadowolenie i wpływ kryzysu 2008 roku mogą stanowić przyczynę wojennego konfliktu Rosji na Ukrainie.
Ukraina i Rosja w latach 2002-2007 odnotowały spektakularny wzrost gospodarczy – według danych MFW realny PKB na mieszkańca powiększył się o 52% na Ukrainie i o 46% w Rosji. Teraz to już stanowi przeszłość. W 2013 roku PKB Ukrainy wzrósł o 0,2%, a Rosji o 1,3%. Taka sytuacja mogła generować niezadowolenie i gniew Ukraińców, którzy wyszli na Majdan i obalili rządy Janukowycza, który stanął na drodze uniemożliwiającej im perspektywę lepszej przyszłości gospodarczej. Tak samo można wyjaśnić reakcję ukraińskich separatystów i niezadowolenia Rosjan z sytuacji gospodarczej i reakcję na to samego Putina uwieńczoną aneksją Krymu i wojną Rosji na wschodzie Ukrainy. Podobne niezadowolenie i obawy ludzi o swoja przyszłość doprowadziły w Europie pod koniec 1930 r. do pojawienie się Benito Mussoliniego i Adolfa Hitlera.
Wiele przykładów jak pogorszenie sytuacji ekonomicznej , a również zapóźnienia gospodarcze i zniecierpliwienie ludzi prowadzi do agresywnego nacjonalizmu i wojny przedstawił w swojej książce wydanej w 2006 r. „The Moral Consequences of Economic Growth” Benjamin M. Friedman z Harvard University. Wzrost gospodarczy jest kluczem do dokonania liberalizacji politycznej i społecznej w krajach trzeciego świata, a także i Rosji. Jego brak prowadzi do frustracji społecznych, którym rządzący zapobiegają poprzez wprowadzenie zagrożeń zewnętrznych i samej wojny. Wartość powiększania się standardów życia nie polega tylko na konkretnym polepszaniu poziomu życia indywidualnego człowieka, a na tym jak te standardy formują socjalny, polityczny, moralny charakter narodu.
Bazę dla tolerancji i pokoju światowego może stanowić tylko wzrost gospodarczy dlatego, że ludzie zawsze porównują swoje położenie w stosunku do innych oraz ze swoim stanem w przeszłości. Taka jest natura człowieka. Dla większości ludzi synonimem wzrostu gospodarczego jest poczucie, że znajdują się w lepszej sytuacji ekonomicznej, aniżeli byli wcześniej.
Co w tej materii mogą spowodować sankcje nałożone na Rosję, która porodziła - jak niegdyś Włochy Mussoliniego, a Niemcy Hitlera - Putina?
Feed-back spowodowany sankcjami może doprowadzić do recesji w Europie i nawet poza jej granicami. I w rezultacie świat otrzyma niezadowolonych obok już niezadowolonych swoja sytuacją Rosjan i Ukraińców – niezadowolonych Europejczyków. Wszyscy oni utracą pewność swojej lepszej przyszłości, a w związku z tym zacznie zanikać ich poparcie dla pokojowych instytucji o zasięgu światowym.
Należy jednak pamiętać, że przyszłość świata tkwi w zintegrowanej gospodarce ogólnoświatowej, w której będzie tkwić zarówno Rosja jak i Ukraina. Dlatego też należy mieć nadzieję, że sankcje powinny wpłynąć na zrozumienie tej sytuacji przez Rosję i Putina, który uchyla wieko puszki Pandory dla utrzymania swojej władzy nad świadomością rosyjskiego społeczeństwa. Europa i świat musi przygotowywać się na wyrzeczenia spowodowane sprzężeniem zwrotnym wywołanym przez nakładane na Rosję sankcje. Lepszej drogi nie ma. Tego uczy nas historia XX wieku, a szczególnie paralele aktualnej sytuacji z aneksją Sudetów w 1938 r., po którym nastał straszny dla Europy i świata rok 1939.
W niniejszej notce wykorzystałem najnowszy tekst prof. Roberta J. Shillera z Yale University – laureata nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii w 2013 roku.
