Myśląc o porcelanie, automatycznie następuje skojarzenie z Chinami. W języku angielskim jest bardzo wyraźne, gdyż synonimem porcelany jest słowo china.
Porcelana od wieków miała w Chinach wyjątkowe znaczenie; produkowano ją na potrzeby dworu cesarskiego, do użytku codziennego oraz celów ceremonialnych; stanowiąc wyznacznik pozycji społecznej oraz zamożności jej właściciela.
Od niepamiętnych czasów, tj. od kiedy człowiek nauczył się pleść koszyki, wiklinową konstrukcję oblepiano gliną i wypalano. Szkielet czyli tzw. kość się spaliła i powstawała twarda skorupa. Później wynaleziono koło garncarskie i zaczęto formować wymyślne kształty. Powstały setki manufaktur, z których najsłynniejsze to: Hutianyao, Longquanyao, Dingyao, Yaozhuyao, Ruyao, Guanyao i Jingdezhen.
Jingdezhen, położone w północno-wschodniej części prowincji Jianxi, za panowania dynastii Yuan, uzyskało tytuł stolicy chińskiej porcelany, a przedmioty tam wyrabiane były uważane za wzór doskonałości techniki i piękna.
Niektórzy historycy przypuszczają, że produkcja ceramiki mogła się już tutaj rozpocząć za dynastii Han w piecach rozmieszczonych wzdłuż rzeki Chang. Wówczas miasto się nazywało Xinping lub Changnan (czyli na południe nan od rzeki Chang). Inne teksty podają, że garncarstwo zaczęło się rozwijać w Jingdezhen od 557 roku, a rozrosło się w przemysł za dynastii Tang (618-906). Stare teksty wspominają piece Tao, od rodziny Tao, która wybudowała piece na wysoką temperaturę do wypalania ceramiki, dzięki czemu wyrób stawał się przezroczysty, często określany jako sztuczny jadeit.
Miasto oferowało ceramikę glinianą dzięki pobliskim zasobom czystego kaolinu, jednego z podstawowych składników porcelany, 40 km na północny-wschód na górze Gaolin. Innym ważnym materiałem było paliwo do pieców, a było nim drewno sosnowe występujące w dużych ilościach wokół miasta. Rzeka Chang zapewniała transport surowców do pieców, również wysyłkę gotowych wyrobów. Dzięki tym ważnym czynnikom i patronatowi cesarzy miasto się stało wiodącym w produkcji ceramiki.
Od Okresu Pięciu Dynastii (907-960) najbardziej charakterystyczne były, qingci (青瓷, seladony), charakteryzujące się cienkimi ściankami i szarawym szkliwem o barwie zielonkawej z całą gama odcieni aż do oliwkowej.
Za panowania cesarza Jingde (1004-1007) dynastii Song, urzędnicy postanowili, że istniejące piece prywatne wypalające ceramikę najwyższej jakości, będą produkowały wyroby do użytku rodziny cesarskiej, dzięki czemu legitymowały się nazwą Made in okres Jingde. Miasto (zhen) stało się znane później jako Jingdezhen, a wcześniejsza nazwa uległa zapomnieniu. Dekret ten jednak nie spowodował powstania nowych pieców, a jedynie wydzielił osobne dla cesarza, natomiast pozostałe produkowały popularne zestawy porcelanowe na rynek krajowy.
Porcelana otrzymywana przez dwór była cienkościenna nazywana cienka jak papier - gingbai, poszerzając gamę kolorów o zielony i pierwsze odcienie czerwieni. Początkowo była wypalana w piecach Hutian, które nadzorował urzędnik państwowy. Natomiast porcelanę urzędniczą wypalano w piecach Luomaqiao oraz wzgórza Zhushan. Wtedy Jingdezhen skonsolidowało wysiłki z pozostałymi ośrodkami, zrzeszając najlepszych ceramików celem projektowania, wyboru i wypalania jak najlepszego produktu. Wspólnota ta istniała w następnych wiekach, co umożliwiało prywatnym rzemieślnikom utrzymać wysoką jakość, uzyskiwać dobre zamówienia i realizować w dużych ilościach produkty wg cesarskich zleceń. Za dynastii Song ceramikę eksportowano na Bliski Wschód, do Indii i Azji Południowowschodniej. Taki rozmach był możliwy dzięki ustanowieniu kuratorów urzędu wysyłki i sponsoringu handlu zagranicznego. Zyskiwała na tym gospodarka chińska i pobudzano uprzemysłowienie garncarstwa w Jingdezhen. W późniejszym czasie tego typu urzędy powstały w Kantonie, Hangzhou i Quangzhou.
Od XIII wieku piece powstawały na dużym obszarze na południowy wschód od miasta. Za dynastii Yuan ceramikę produkowano w przeszło trzystu piecach z zastosowaniem prawie czystego kaolinu, co umożliwiło dalszy rozwój technik wytwarzania i dekoracji. Handel ceramiką kwitł, porty morskie powstałe za dynastii Song, a opanowane przez Mongołów, szczególnie Quangzhou, handlowały na dużą skalę ceramiką. Wprowadzono wtedy nowe formy i dostosowano do potrzeb Bliskiego Wschodu z motywami islamskimi.
Po najeździe tatarskim z północnych Chin, garncarze z Cizhou, dzisiejsze Cixian okręgu Handan prowincji Hebei, wyemigrowali na południe, przenosząc myśl i technologię w osiągnięciach technicznych i dekoracyjnych porcelany do Jingdezhen. Technika malowania czarnymi tlenkami żelaza przed przeszkleniem, tak długo praktykowana w innych częściach Chin, zrodziła pierwsze zdobienia kobaltowe wyrobów w Jingdezhen - choć taki typ zdobienia był wcześniej znany z wyrobów pieców Gongxian prowincji Henan, za czasów dynastii Tang.
Transfer ceramiki niebiesko-białej, miał zasadniczy wpływ na produkcję Jingdezhen, handel chiński i przyjęcie się porcelany na całym świecie. Okres panowania dynastii Ming (1368-1644) doprowadził do perfekcji produkcję porcelany Qinghua i rozwinęła się technika malarstwa naszkliwnego.
Chińska tradycja twierdzi, że kobalt do Jingdezhen został przywieziony z Presji. Wydobywane w Chinach rudy bogate w żelazo, tlenki kobaltu, o wysokiej zawartości manganu były wykorzystywane często poprzez mieszanie z importowanym kobaltem.
Pierwszy władca dynastii Ming, Hongwu, zakazał budowy statków oceanicznych i ograniczył w 1371 prywatny handel zagraniczny, co miało ujemny wpływ na produkcję eksportową Jingdezhen. Od tego czasu oficjalnie produkowano porcelanę dla dworu i urzędników. Nawet podczas rejsów legendarnego admirała Zheng He, niewiele wyeksportowano porcelany. Jednak zakaz omijano budując wąskie i szybkie statki, które nadal prowadziły handel. Dlatego produkcja nie zmalała, a nawet się powiększyła, dzięki docenieniu przez pałac cesarski porcelany niebiesko-białej, co skutkowało dużymi zamówieniami. Aby wywiązać się z zamówień liczba oficjalnych dla dworu pieców musiała wzrosnąć, choć od wielu wieków było w zwyczaju wspomaganie przez firmy prywatne.
Rządy dynastii Qing (1644-1911) można nazwać złotym wiekiem porcelany, gdy nowe techniki malarstwa naszkliwnego (np. fencai, yangcai) i inwencja rzemieślników zaowocowały powstaniem wcześniej nieznanych kształtów oraz kolorów. Produkowano naczynia o motywach z przewagą koloru zielonego (tzw. famille verte), odcieni różu (famille rose) i czerni (famille noire). Za cesarza Kanxi (1662-1722) nastąpił intensywny wzrost produkcji porcelany spowodowany eksportem do Europy. Naczynia zdobiono scenkami rodzajowymi i pejzażami ujmowanymi w różnego rodzaju bordiury. Pierwsze egzemplarze porcelany chińskiej trafiły do Europy w XI wieku, natomiast największe zainteresowanie tymi produktami przypada na 2. połowę XVII i 1. połowę XVIII wieku.
Zapraszam na następną notkę, wzbogaconą unikatowymi ilustracjami, w której opowiem o powstawaniu ceramiki chińskiej.
Zobacz galerię zdjęć:
Komentarze