dunajec dunajec
1462
BLOG

Kathak czyli odwieczna pieśń w Starym Sączu - część I

dunajec dunajec Kultura Obserwuj notkę 6

Kathak, to odwieczna pieśń opowiadana ruchem, symbolicznym ułożeniem dłoni, muzyką i poezją.

 Spektakl klasycznego tańca hinduskiego kathak, w wykonaniu Nrityashri Alaknanda odbędzie się 8 lipca 2012 roku, o godzinie 20.00 , w Starym Sączu na Placu Św. Kingi, przed Klasztorem, w ramach Starosądeckiego Festiwalu Muzyki Dawnej.

Nrityashri Alaknanda to niezwykła osobowość artystyczna. Jest założycielką Alaknanda Institute, należącą do ICCR, a także absolwentką prestiżowego Narodowego Instytutu Tańca Indyjskiego Kathak Kendra oraz wychowanką Mistrza Kathak – Guru Munna Lal Shukla, który jest kontynuatorem tradycji Lucknow Gharana i spadkobiercą wielopokoleniowej tradycji rodzinnej, w tym wnukiem legendarnego Mistrza Kathak Late Achhan Maharaj oraz siostrzeńcem Mistrza Pandit Birju Maharaj.

Kathak  jest klasycznym tańcem hinduskim, pochodzącym z północy Indii. Historycznie był tańcem solowym, ale może być również wykonywany przez pary tancerzy lub całe zespoły.

Jego nazwa wiąże się z sanskryckim słowem  kathaka, które oznacza nie mniej nie więcej tylko „opowiadacz historii”. Tradycja przywołuje postać Kathaksa, który żył kilka tysięcy lat temu i przekazywał w formie ustnej opowieści legendy, teksty  ksiąg i hymnów hinduistycznych, wykorzystując równocześnie taniec i śpiew.

Klasyczne tańce hinduskie – dzielą się na 7 podstawowych stylów, z których cztery pochodzą z południa Indii. Wśród nich na szczególną uwagę zasługuje Bharatanatiam, który jest jednym z najstarszych stylów klasycznego tańca hinduskiego, związanym jednocześnie najściślej z funkcjami sakralnymi. Wśród 3 tańców hinduskich wywodzących się z północy Indii, to właśnie  kathak jest uważany za taniec najbardziej „świecki”, pomimo obecnej również w nim tematyki mitologicznej i religijnej, a właściwie wszechobecnej tematyki w klasycznych tańcach hinduskich, zwłaszcza w tradycyjnych, dawnych przedstawieniach.

Starożytne indyjskie poematy epickie MAHABHARATA i RAMAYANA stanowiły, jak się uważa, pewnego rodzaju kombinację muzyki, tańca, rytualnych gestów. Wyrażały rodzaj religijnego ofiarowania, poświęcenia, które miało zostać jednocześnie przekazane w trakcie spektaklu przez tancerza-narratora i miało się udzielać widzom.

W najwcześniejszym etapie rozwoju tzw. „świątynnym” kathak podobnie, jak inne klasyczne tańce hinduskie pełnił więc funkcje sakralne, a nawet dziś, do najczęstszych tematów, elementów spektaklu należą mitologiczne scenki, historie i perypetie różnych bóstw indyjskiego panteonu, zwłaszcza Krishny i Radhy, a także innych postaci, które stanowią jednocześnie fundament kultury i religii Indii.

Jedna z hinduskich legend opowiada, że świat został stworzony przez tańczącego Shivę, który występuje pod postacią Nataraja (Pan tańca). Innym bóstwem związanym z tańcem jest Brahma, który przekazał sekret tańca Bharacie, co zostało opisane w klasycznym traktacie zatytułowanym Natjaśastra, który do dziś jest podstawowym kanonem wszystkich form hinduskiego tańca klasycznego.

Bardzo istotny wpływ na formowanie się stylu tańca kathak miała kultura dworska, muzułmańskiej dynastii Mogołów. Taniec ten był w tym okresie bardzo popularny, a jego wykonywaniem pasjonowali się nawet sami władcy, czego przykładem może być następca tronu.  

W epoce panowania brytyjskiego nad Indiami status tańców hinduskich znacznie się obniżył, do tego stopnia, że od połowy XIX wieku taniec kathak przetrwał głównie dzięki kultywowaniu go przez kurtyzany. Natomiast wraz ze schyłkiem panowania brytyjskiego wiele organizacji kulturalnych oraz szkół tradycyjnych postawiło sobie za cel przywrócenie sztuki tradycyjnego tańca hinduskiego oraz odbudowanie jego prestiżu oraz ogromnej roli kulturowej.

Spektakl tańca kathak odbywa się wśród siedzącej dookoła widowni, bez podwyższonej sceny. Na spektakl składają się: Chakkars, czyli obroty ciała, piruety, Ghungroos, czyli charakterystyczne ruchy, zgięcia tułowia i brzucha, Padhant, czyli recytacje, Khula Naach lub inaczej Improwizacje, Tatkar, czyli wybijanie rytmu stopami (podobnie jak we flamenco) oraz Jugalbandi, czyli Rywalizacja (pomiędzy tancerzami lub członkami zespołu, a mistrzami różnych sztuk: tańca, muzyki, śpiewu,..).

Na początku spektaklu tancerka lub tancerz  zazwyczaj wykonuje kilka wolnych, płynnych ruchów lub gestów po czym zastyga na moment w jakiejś pozie, wykonuje znowu kilka ruchów lub gestów i znowu się zatrzymuje.  Początkowy powolny rytm przedstawienia zaczyna stopniowo przyśpieszać, aż do bardzo żywego, wręcz żywiołowego tempa w końcowej fazie spektaklu.

Samo przedstawienie składa się z bardzo wielu elementów, na które składają się zarówno ruchy rąk (mudry), sugestywne spojrzenia i mimika, a także rytm wybijany stopami, a w końcu taniec całego ciała, w którym występują, wspomniane powyżej, efektowne piruety (jakby nawiązujące do stylu tańca derwiszów).

O klasie tancerki lub tancerza oraz jej maestrii świadczy skontrastowanie elementów statycznych- niekiedy całkowitego, niemal „kamiennego” bezruchu, z fazami żywiołowego, dynamicznego tańca oraz charakterystycznymi dla kathak piruetami.

Oprawę, akompaniament muzyczny tworzą instrumenty perkusyjne (tabla, pakhawaj- różne rodzaje bębnów i bębenków) oraz instrumenty strunowe (saranga, sitar, a współcześnie również skrzypce), a także flet. Instrumenty budują zarówno rytm, jak i melodię.  Sam tancerz ma przyczepione do kostek dzwoneczki ghurungi. 

Główna melodia grana jest zazwyczaj na sitarze. Śpiew wykonywany jest tylko w pewnych częściach przedstawienia, a towarzyszy mu charakterystyczna rytmiczna recytacja sylab (bol), a niekiedy całych strof poezji.

Ważną częścią całości Sztuki Kathak jest również kostium, który znacznie ewoluował, w historii tego stylu- od skromnych ubiorów narratorów, którzy opowiadali, przekazywali treść starożytnych eposów, do bogatych „świątynnych” kostiumów indyjskich z jedwabiu, nawiązujących do królewskich strojów Krishny i Radhy, a w końcu do ubiorów „w stylu dworu Mogołów”, nawiązujących stylem do zwiewnych, półprzezroczystych strojów tancerek muzułmańskich z epoki, za to z nakryciami głowy. Współczesne kostiumy kathak są indywidualnie dobranymi kostiumami, które najczęściej cechuje przemieszanie wpływów stylu kostiumów z okresu hinduistycznego i muzułmańskiego.

 Spektakle tańca kathak odbywały się początkowo wyłącznie w świątyniach, przez specjalnie wyszkolone do tego celu kapłanki-tancerki zwane dewadasi. Celem ich tańca było "uwolnienie duszy od świata materialnej ułudy i połączenie jej z boskością".

Każdy z istniejących stylów tańca hinduskiego ma niepowtarzalne cechy oraz wypracował sobie odrębne formy ekspresji oraz szczegółowe techniki, natomiast wszystkie one opierają się na dwóch wspólnych elementach: tańcu (nritta) i wyrazie twarzy, oczu (abhinaya). Specyficzną formą wyrazu są także mudra, czyli symboliczne gesty dłoni, stanowiące skodyfikowany język, który widzowie są w stanie odczytać i śledzić, jako dodatkową formę przekazu treści spektaklu. Forma ta jest swoistą ilustracją symboliki obecnej w tradycji hinduizmu (a także przyswojonej i rozwiniętej przez buddyzm).

Obecnie rozróżnia się trzy style kathak (gharany), które w przeszłości związane były z wielopokoleniowymi rodami tancerzy- mistrzów szkół tańca. Należą do nich Szkoły, a jednocześnie Style kathak: Lucknow, Jaipur oraz Banares, z których każdy cechuje się odrębnymi cechami stylistycznymi.

Ciąg dalszy, mam nadzieję nastąpi…

Zdjęcia za zgodą Nrityashri Alaknanda.

 

Zobacz galerię zdjęć:

Nrityashri Alaknanda w klasycznym tańcu hinduskim kathak
dunajec
O mnie dunajec

Pisanie na blogu ma swój cel doraźny, a i kontekst sytuacyjny. Może wynikać z potrzeby refleksji lub chęci dzielenia się informacją, ale ja traktuję to również jako formę autoterapii (czasem zabawną).

Nowości od blogera

Komentarze

Inne tematy w dziale Kultura